Châu Âu trong vòng xoáy thách thức

Ngày đăng: 29/11/2019 - 16:11

Sau cuộc bầu cử Nghị viện châu Âu (EP) năm 2019 với những tranh luận, đánh giá và dự báo đầy mâu thuẫn, thậm chí có phần bi quan về tương lai của Liên minh châu Âu (EU), cuối cùng các nước thành viên EU đã tiến hành thành công cuộc bầu cử vào ngày 26/5/2019 - một sự kiện có ý nghĩa quyết định tương lai của châu lục này trong bối cảnh nền chính trị khu vực và thế giới đang trải qua những biến động lớn, phức tạp, khó lường và ẩn chứa nhiều yếu tố bất định.

Đồng thời với cuộc bầu cử EP là việc bầu chọn những người lãnh đạo sẽ đảm nhận các vị trí chủ chốt như: Chủ tịch Ủy ban châu Âu, Chủ tịch Ngân hàng Trung ương châu Âu, Cao ủy phụ trách chính sách đối ngoại của EU... Trước khi diễn ra cuộc bầu cử EP, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Jean-Claude Juncker từng đưa ra nhận định, EU hiện đang ở trong vòng xoáy của những thách thức chưa từng có xét về tính chất phức tạp cũng như mức độ nghiêm trọng trước những biến động chính trị làm rung chuyển châu Âu trong những năm gần đây. Trước mắt, trong nhiệm kỳ tới của EP (2019-2024), châu Âu phải nỗ lực hóa giải nhiều thách thức mà kết quả ra sao vẫn là một câu hỏi còn bỏ ngỏ. 

Một là, thách thức từ sự phân hóa trong nội bộ EP nhiệm kỳ 2019-2024. Kết quả cuộc bầu cử EP chứng tỏ có sự phân hóa nội bộ trong bối cảnh EU đang cần sự đoàn kết hơn bao giờ hết. Trong cuộc bầu cử lần này, tuy các đảng ủng hộ EU vẫn giữ được vị thế trong tất cả các nước thành viên nhưng đã mất khá nhiều phiếu, các đảng theo đường lối cực hữu, dân túy và bảo vệ môi trường giành được kết quả quan trọng. Thí dụ, ở Pháp, Đảng cực hữu Tập hợp quốc gia (RN) giành được 23,4% số phiếu ủng hộ, vượt qua liên minh của đảng cầm quyền Nền cộng hòa tiến bước (LREM) khi chỉ giành được 22,4% số phiếu. Kết quả này là nỗi thất vọng lớn của Đảng LREM và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron. Ở Đức, khối Liên minh dân chủ Cơ đốc giáo với Liên minh xã hội Cơ đốc giáo (CDU/CSU) đánh mất hơn 7% số phiếu. Tại Hy Lạp, Đảng Syriza cầm quyền đã phải đứng thứ hai sau Đảng Dân chủ mới của phe bảo thủ đối lập. Kết quả này cảnh báo về xu hướng cực hữu và dân túy đang nổi lên ở châu Âu. Khối Đảng Nhân dân châu Âu (EEP) và Liên minh tiến bộ xã hội và dân chủ (S&D) là hai đảng chính trị đại diện cho quyền lực truyền thống từng duy trì trong suốt 40 năm qua ở châu lục này đã không còn giữ được vị thế độc tôn. Để giành được thế chi phối, liên minh này phải tập hợp được tối thiểu 376 ghế trong EP nhưng trong cuộc bầu cử vừa qua họ chỉ giành được 329 ghế và để mất 75 ghế. Như vậy, lần đầu tiên kể từ năm 1979, EEP và S&D không thể hình thành một khối gồm đảng trung tả và trung hữu để dẫn dắt châu Âu, do đó họ sẽ buộc phải liên minh với các đảng khác, đồng nghĩa với việc sẽ có thêm các đảng khác tham gia quá trình hoạch định chính sách trong nhiệm kỳ 2019-2024. Điều đó dẫn tới quá trình ra các quyết định lập pháp trong EP sẽ trở nên khó khăn hơn bao giờ hết. Ngoài ra, do chủ đề bảo vệ môi trường được các cử tri rất quan tâm nên Đảng Xanh đã giành thắng lợi vang dội trong cuộc bầu cử EP lần này. Thí dụ, ở Đức, Đảng Xanh đã vượt qua Đảng Dân chủ xã hội (SPD) để trở thành đảng lớn thứ hai của Đức trong EP, chỉ đứng sau khối các đảng Liên minh dân chủ Cơ đốc giáo và Liên minh xã hội Cơ đốc giáo (CDU/CSU). Tại Pháp, Đảng Xanh và sinh thái châu Âu (EEVL) giành được 13,2% số phiếu trong khi Đảng cánh hữu Những người cộng hòa (LR) chỉ giành được 8,2% số phiếu.

Hai là, thách thức từ mâu thuẫn giữa chủ trương xây dựng Quân đội châu Âu với Liên minh quân sự Bắc Đại Tây Dương (NATO). Ở châu Âu tồn tại hai liên minh được xây dựng theo đề án chiến lược của Cục Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) sau Chiến tranh thế giới thứ hai và được sử dụng như những công cụ của Mỹ trong cuộc đối đầu với hệ thống xã hội chủ nghĩa ở châu Âu. Sau Chiến tranh lạnh, trong điều kiện không còn đối đầu ý thức hệ giữa hai hệ thống chính trị thế giới, Hiệp ước phòng thủ Vacsava đã bị giải thể, nước Nga đã hội nhập vào phương Tây, thì lẽ ra NATO cũng đã phải giải thể, nhưng Liên minh này không những tiếp tục tồn tại mà còn không ngừng mở rộng. Tuy nhiên, NATO đã không bảo đảm an ninh cho EU mà chỉ là công cụ để Mỹ tiếp tục thực hiện mục tiêu chiến lược toàn cầu sau Chiến tranh lạnh. Việc Tổng thống Mỹ Donald Trump kiên quyết yêu cầu các nước thành viên NATO ở châu Âu hoàn thành nghĩa vụ đóng góp 2% GDP cho ngân sách của Liên minh, thực chất là buộc các quốc gia này dùng số tiền đó để mua vũ khí của Mỹ. Đến nay, 27 nước thành viên của NATO vẫn không hoàn thành nghĩa vụ tài chính năm 2018. Trong khi đó, các vụ khủng bố liên tiếp xảy ra ở nhiều nước thành viên châu Âu nhưng NATO vẫn án binh bất động. Vì thế, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron là người đi đầu đề xuất chủ trương xây dựng Quân đội châu Âu tồn tại song song với NATO, bởi ông cho rằng châu lục này sẽ không thể tự bảo vệ mình nếu không có một lực lượng quân đội độc lập với NATO. Dĩ nhiên, ở mức độ nhất định, Quân đội châu Âu sẽ làm suy yếu NATO bởi bất kỳ một lực lượng nào ở châu Âu hoạt động độc lập bên ngoài Liên minh sẽ làm phân tán nỗ lực của NATO về ngân sách quốc phòng và về nhân lực. Do đó, giải quyết mâu thuẫn giữa chủ trương xây dựng Quân đội châu Âu tồn tại song song với NATO là thách thức đối với EP trong nhiệm kỳ 2019-2024.

Ba là, thách thức từ việc xử lý các mối quan hệ với Mỹ, Trung Quốc, Nga và Thổ Nhĩ Kỳ. Các nước châu Âu không chỉ phải đối phó với yêu cầu đóng góp ngân sách quốc phòng 2% hoặc nhiều hơn thế cho NATO của Mỹ mà còn phải hóa giải cuộc chiến tranh thương mại do Tổng thống Donald Trump phát động. Ngoài ra, châu Âu còn phải hóa giải thách thức từ quyết định rút khỏi Thỏa thuận của Nhóm P5+1 với Iran và Thỏa thuận khí hậu Pari của Tổng thống Mỹ Donald Trump. EU cũng phải hóa giải sức ép từ Mỹ buộc họ từ bỏ dự án hợp tác với Nga xây dựng đường ống dẫn khí đốt “Dòng chảy phương Bắc-2”. Đặc biệt là châu Âu phải đối phó với nguy cơ cuộc chạy đua vũ trang sau khi Mỹ chính thức rút khỏi Hiệp ước về loại bỏ tên lửa tầm trung và tầm ngắn ký với Liên Xô/Nga từ ngày 02/8/2019. Với Nga, các nước châu Âu phải hóa giải bài toán cấm vận đối với quốc gia này, bởi cấm vận là con dao hai lưỡi không chỉ gây thiệt hại đối với Nga mà còn gây thiệt hại đối với chính mình. Trên thực tế, các nước châu Âu đã rơi vào chiếc “bẫy cấm vận Nga” do Mỹ giương sẵn như một mũi tên nhằm hai đích: vừa chống phá Nga, vừa hạn chế sự phát triển của EU. Với Trung Quốc, các nước châu Âu vừa phải hợp tác, vừa phải tránh hậu quả từ “cuộc xâm lược kinh tế” thông qua dự án chiến lược “Vành đai và Con đường” và chương trình “Made In China 2025”. Với Thổ Nhĩ Kỳ - quốc gia thành viên NATO đang đàm phán để gia nhập EU, các nước châu Âu đang đứng trước thách thức khó hóa giải. Đó là, quyết định của Thổ Nhĩ Kỳ mua hệ thống tên lửa S-400 hiện đại nhất của Nga và đang gia tăng hoạt động thăm dò và khai thác dầu mỏ - khí đốt trên thềm lục địa ở phía Bắc Cộng hòa Síp - quốc gia thành viên của EU. Thổ Nhĩ Kỳ cũng là quốc gia đang nhận tài trợ của EU để ngăn chặn dòng người di cư từ Bắc Phi - Trung Đông tới châu Âu.

Bốn là, thách thức từ tương lai bất định của Brexit. Vấn đề Brexit đưa Vương quốc Anh rời khỏi EU theo hạn chót vào ngày 31/10/2019 đã từng gây chia rẽ sâu sắc nội bộ chính trường London, khiến Thủ tướng Anh Theresa May phải từ chức, là thách thức không nhỏ đối với EU, có thể gây ra trạng thái hỗn loạn, khiến quan hệ Anh - EU bị tác động trong một thời gian dài. Ngày 30/7/2019, trong cuộc điện đàm đầu tiên với người đồng cấp Ailen sau khi nhậm chức ngày 24/7/2019, Thủ tướng Anh Boris Johnson khẳng định, bất luận thế nào thì Anh cũng sẽ rời EU đúng vào ngày 31/10/2019 với một điều kiện là phải hủy bỏ “điều khoản rào chắn” đối với Ailen trong bất kỳ thỏa thuận Brexit nào. Theo ông Boris Johnson, Chính phủ Anh sẽ tham gia bất kỳ cuộc đàm phán nào về Brexit trên tinh thần hữu nghị, quyết tâm và tích cực để có được một thỏa thuận nhưng nhất thiết phải loại bỏ “điều khoản rào chắn” cho phép duy trì đường biên giới mở với Ailen. Đây là nội dung gây tranh cãi nhiều nhất và cũng là nguyên nhân chủ yếu khiến mọi sự điều chỉnh nội dung thỏa thuận Brexit do Thủ tướng Anh Theresa May đề xuất đều bị bác bỏ tới 3 lần tại Quốc hội Anh. Trong khi đó, EU kiên quyết lập trường cho rằng “điều khoản rào chắn” là không thể thiếu để tránh một đường biên giới “cứng” giữa Cộng hòa Ailen thuộc EU và vùng lãnh thổ Bắc Ailen thuộc Anh.

Năm là, thách thức từ sự chênh lệch tốc độ phát triển giữa các nước thành viên EU. Trong lúc việc nước Anh rời khỏi EU đang gây nhiều tranh cãi và rối ren ở châu Âu chưa được hóa giải thì chủ trương phát triển các quốc gia thành viên của Liên minh này theo nhiều tốc độ để đối phó với tình trạng trì trệ hiện nay cũng như những hệ lụy từ Brexit đã từng được một số quốc gia đầu tàu trong EU ủng hộ, cũng đang làm nóng chính trường và gây chia rẽ ở lục địa già. Thậm chí, Thủ tướng Đức Angela Merkel từng nhận định rằng, châu Âu phát triển theo nhiều tốc độ là điều cần thiết, nếu không EU sẽ tan rã. Tuy nhiên, để thúc đẩy mạnh mẽ và toàn diện ý tưởng này, EU sẽ phải đối mặt với không ít thách thức, trong đó có sự phản đối của các nước Đông Âu do lo ngại bị đẩy lại phía cuối “con tàu EU”, trước hết là các nước thành viên mới gia nhập Liên minh này. Phát biểu tại Diễn đàn Kinh tế khu vực được coi là Diễn đàn Davos phía Đông, Tổng thống Ba Lan Andrzej Duda đưa ra lời cảnh báo rằng châu Âu phát triển theo nhiều tốc độ có thể sẽ gây ra hiệu ứng “Brexit hàng loạt”, có thể làm sụp đổ EU. Vì thế, Ba Lan và một số nước thành viên EU ở Đông Âu hiện chưa gia nhập Khu vực đồng tiền chung châu Âu (Eurozone) bày tỏ quan ngại rằng, 19 quốc gia thuộc Eurozone có thể hội nhập nhanh chóng và bỏ các thành viên khác ở lại phía sau.

Sáu là, thách thức từ sự khác biệt về cấu trúc kinh tế và thu nhập trong Eurozone. Sự chênh lệch về cấu trúc kinh tế giữa các nước thành viên Eurozone gây áp lực lên việc phân bổ lại mức thu nhập bên trong EU, đã dẫn tới các cuộc tranh luận chính trị giữa các nhà tài trợ châu Âu về tính khả thi của nguồn hỗ trợ tài chính cho các nước Nam Âu. Mới đây, Ngân hàng Mỹ Merril Lynch tuyên bố bất chấp các nỗ lực của Pháp và Đức nhằm hỗ trợ đồng Euro, sự chênh lệch giàu nghèo trong Eurozone vẫn tồn tại đáng kể, đe dọa giá trị của đồng tiền chung. Do đó, xét về dài hạn, các cuộc tranh luận về tương lai của Eurozone sẽ còn tiếp diễn. Vì thế, Tổng thống Emmanuel Macron đã yêu cầu Pháp phải hội nhập sâu rộng hơn vào lĩnh vực tài chính của EU - nơi vẫn tồn tại những rủi ro cao, nhằm hạn chế sự chênh lệch ngày càng lớn hơn nữa giữa Bắc Âu và Nam Âu.

Bảy là, thách thức từ cuộc khủng hoảng người nhập cư. Khi cuộc khủng hoảng di cư lớn nhất kể từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai mới bắt đầu diễn ra, một số nước Bắc Âu và Tây Âu như Áo, Bỉ, Hà Lan, Thụy Điển đã từng ủng hộ chính sách mở cửa đón người tị nạn của Thủ tướng Đức Angela Merkel, ưu tiên giải quyết vấn đề mang tính nhân đạo, cho phép hàng trăm ngàn người tị nạn vượt biên giới của họ đến các quốc gia này. Các nước Tây Âu khác như Pháp và Anh phản ứng thận trọng hơn và mở cửa ít hơn cho người tị nạn. Còn các quốc gia Trung Âu lựa chọn chính sách hạn chế người nhập cư. Tuy nhiên, trước tình trạng dòng người tị nạn tập trung nhiều và gây ra nhiều hệ lụy, các nước châu Âu bắt đầu nhìn nhận lại vấn đề. Để thoát khỏi vấn nạn này, EU đã thông qua chương trình phân bổ hạn ngạch tiếp nhận người tị nạn nhằm hỗ trợ những nước “đứng đầu sóng ngọn gió” như Italia và Hy Lạp. Đây cũng là cách để các nước thể hiện tinh thần đoàn kết và trách nhiệm chia sẻ gánh nặng chung. Nhưng chủ trương này đã vấp phải sự phản đối gay gắt từ phía một số nước thành viên Đông và Trung Âu. Hiện tại, cuộc khủng hoảng người nhập cư đã trở thành vấn nạn gây bất đồng gay gắt giữa các quốc gia thành viên. Trong đó, Ba Lan cương quyết không chịu khuất phục trước các đối tác lớn nhất trong EU đang gây sức ép buộc họ và một số nước khác phải tiếp nhận hàng ngàn người tị nạn theo hệ thống hạn ngạch phân bổ người di cư sang các nước thành viên của Liên minh. Giờ đây, tuy cuộc khủng hoảng người di cư tới châu Âu đã tạm thời lắng dịu, chí ít là về mặt số lượng, nhưng hậu quả từ cuộc khủng hoảng này vẫn tiếp tục tác động đến tình hình kinh tế - xã hội và chính trị của châu Âu, gây chia rẽ giữa các nước EU nói chung và trong từng nước thành viên nói riêng.

Để hóa giải các thách thức nhằm tiếp tục phát triển ổn định, hơn bao giờ hết, các quốc gia thành viên EU phải cùng nhau đoàn kết. Theo nguyên Chủ tịch Ủy ban châu Âu Jean-Claude Juncker, trong bối cảnh hiện nay, chỉ có sự thống nhất mới có thể giúp EU lấy lại sức mạnh cần thiết để củng cố, phát triển và phát huy ảnh hưởng trên toàn cầu. Theo ông Jean-Claude Juncker, dự kiến Chương trình nghị sự chiến lược của EU trong giai đoạn 2019-2024 tập trung vào các nội dung: (1) Xây dựng nền quốc phòng của EU đủ sức tự bảo vệ mình, trong đó nỗ lực đầu tiên là xúc tiến triển khai Quỹ quốc phòng châu Âu giai đoạn 2021-2027 bao gồm hỗ trợ phát triển các sản phẩm quốc phòng từ giai đoạn nghiên cứu (hỗ trợ 100%) tới phát triển nguyên mẫu (tối đa 20%) và kiểm nghiệm (tối đa 80%) nhằm bảo đảm quân đội của EU có thể tự chủ sản xuất các loại vũ khí hiện đại, giảm thiểu gánh nặng nhập khẩu vũ khí và đảm bảo khả năng chủ động cho sức mạnh quốc phòng, an ninh của toàn khối; EU sẽ triển khai các cố vấn quân sự tại nhiều phái đoàn ngoại giao của Liên minh này ở châu Á để thực hiện mối liên kết hơn nữa về các vấn đề an ninh của châu Âu và châu Á theo chiến lược kết nối Âu - Á, bước đầu sẽ triển khai phái đoàn cố vấn quân sự bên cạnh ASEAN ở Jakarta (Inđônêxia); (2) Đẩy mạnh quá trình hiện đại hóa nền kinh tế và xây dựng tiềm lực của EU đủ sức cạnh tranh trong một thế giới hội nhập và toàn cầu hóa trong điều kiện cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư; (3) Xây dựng EU thành một liên minh công bằng, hòa nhập và bình đẳng xã hội; (4) Nỗ lực chống biến đổi khí hậu, đẩy lùi suy thoái môi trường, nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên bằng cách thúc đẩy tăng trưởng xanh, kinh tế sinh học và đổi mới bền vững; (5) Bảo đảm an ninh năng lượng; (6) Phát huy ảnh hưởng của EU trên toàn cầu, tham gia nỗ lực xây dựng một trật tự thế giới dựa trên các quy tắc coi Liên hợp quốc đóng vai trò trung tâm; (7) Phát triển mối quan hệ mạnh mẽ với các nước láng giềng gần gũi dựa trên sự cân bằng về quyền và nghĩa vụ, củng cố và tăng cường vị thế quốc tế của đồng Euro nhằm bảo vệ chủ quyền kinh tế và tài chính của EU, trong đó EU sẽ phải cải thiện quan hệ với Nga.

Đại tá Lê Thế Mẫu

Bình luận