Cuốn hồi ký chứa đựng lời thú tội lịch sử và khát vọng hòa giải của Robert McNamara

Ba mươi năm sau khi xuất bản lần đầu tại Mỹ, cuốn hồi ký Nhìn lại quá khứ: Tấn thảm kịch và những bài học về Việt Nam của cựu Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Robert S. McNamara được Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật tái bản và chỉnh sửa bổ sung giới thiệu đến độc giả Việt Nam. Đây không chỉ là một sự kiện xuất bản đơn thuần, mà còn là cột mốc có ý nghĩa sâu sắc trong tiến trình đối thoại lịch sử giữa hai dân tộc từng đối đầu trong một cuộc chiến tranh kéo dài và đau thương.

Cuốn hồi ký “Nhìn lại quá khứ: Tấn thảm kịch và những bài học về Việt Nam” của cựu Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Robert S. McNamara được Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật tái bản lần hai có chỉnh sửa bổ sung.

Robert S. McNamara giữ cương vị Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ trong giai đoạn cao điểm của chiến tranh Việt Nam, là một trong những “kiến trúc sư” quan trọng nhất của chính sách can thiệp quân sự của Mỹ tại Đông Nam Á. Trong cuốn sách này, ông không biện hộ cho vai trò của mình, cũng không né tránh những chỉ trích, mà thẳng thắn thừa nhận: “Chúng tôi đã sai lầm, sai lầm khủng khiếp”. Đó là một lời thú tội hiếm hoi, gần như chưa từng có trong lịch sử chính trị Hoa Kỳ hiện đại, đến từ một nhân vật ở cấp cao nhất của chính quyền. Chính vì sự thẳng thắn ấy, ngay từ khi ra mắt vào năm 1995, cuốn sách đã gây chấn động mạnh tại Mỹ và nhanh chóng trở thành một trong những cuốn bán chạy nhất trong thời gian đó.

Không giống như nhiều hồi ký chính trị thường trải dài theo tuyến tính thời gian của sự nghiệp, Nhìn lại quá khứ: Tấn thảm kịch và những bài học về Việt Nam tập trung toàn bộ vào chủ đề Việt Nam. Cuốn sách gồm 11 chương và phần phụ lục, được xây dựng theo trình tự phát triển của chính sách đối với Việt Nam qua từng thời kỳ, từ những ngày đầu dưới thời Tổng thống Kennedy đến giai đoạn chiến tranh leo thang không kiểm soát. Dựa trên hàng trăm tài liệu lưu trữ, biên bản họp nội bộ và ký ức của những người trong cuộc, McNamara đã tái dựng lại toàn cảnh quá trình ra quyết định của chính phủ Mỹ, không nhằm thanh minh, mà để giúp người đọc, đặc biệt là người dân Mỹ hiểu vì sao một cuộc chiến tranh phi lý như vậy lại xảy ra, và điều gì cần làm để tránh lặp lại những sai lầm đó trong tương lai.

Tái bản tiếng Việt năm 2025 - Cuốn hồi ký thẳng thắn và can đảm, nơi cựu Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ thừa nhận: “Chúng tôi đã sai lầm, sai lầm khủng khiếp”.

Giọng văn của McNamara vừa sắc lạnh như một báo cáo chính sách, vừa mang theo sức nặng của sự dằn vặt lương tri. Ông không ngần ngại thừa nhận rằng chính quyền Mỹ đã can thiệp vào một đất nước mà họ không hiểu về lịch sử, văn hóa, lòng yêu nước, và đặc biệt là ý chí giành độc lập của nhân dân Việt Nam. Sai lầm, theo ông, không nằm ở mục tiêu chiến lược mà ở cách tiếp cận chủ quan, phiến diện và đầy kiêu ngạo, khiến Mỹ đánh giá sai bản chất cuộc xung đột và khả năng chiến thắng.

Đặc biệt, việc tái bản tiếng Việt lần thứ 2 được phát hành tại Việt Nam năm 2025, cuốn sách được bổ sung phần lời mở đầu của hai nhân vật đặc biệt, tiêu biểu cho hai phía từng đối đầu: Craig McNamara - con trai Robert S. McNamara, và ông Võ Hồng Nam - con trai Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Craig McNamara bày tỏ hy vọng rằng cuốn sách sẽ góp phần giúp người Mỹ và người Việt có thể nhìn lại quá khứ một cách thấu đáo, để cùng hàn gắn những vết thương chiến tranh còn chưa lành. Trong khi đó, ông Võ Hồng Nam cho rằng đây không phải là một bản cáo trạng, cũng không phải một lời biện hộ, mà là một hành động dũng cảm, một nỗ lực đối diện với lịch sử bằng sự thật và lương tâm. Theo ông, những trang viết của McNamara thể hiện mong muốn chân thành được hiểu, được tha thứ và được cùng nhau hướng đến hòa giải, không chỉ giữa hai quốc gia mà còn giữa những thế hệ đã từng đứng ở hai bên chiến tuyến.

Cuốn sách gây chấn động chính trường Mỹ khi ra mắt năm 1995, nay được Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật tái bản lần thứ hai tại Việt Nam với bản dịch đầy đủ, giúp nối nhịp cầu đối thoại giữa hai dân tộc từng trải qua chiến tranh.

Giá trị lớn nhất của Nhìn lại quá khứ: Tấn thảm kịch và những bài học về Việt Nam nằm ở chỗ nó vượt qua khuôn khổ của một cuốn hồi ký chính trị thông thường để trở thành một văn bản phản tỉnh hiếm có. Nó không chỉ giúp người Mỹ hiểu rõ hơn về những giới hạn của quyền lực, mà còn là một lời cảnh tỉnh cho bất kỳ quốc gia nào đặt niềm tin tuyệt đối vào sức mạnh quân sự và các mô hình can thiệp từ bên ngoài. Cuốn sách là minh chứng rõ ràng rằng những sai lầm lớn nhất trong lịch sử thường đến từ sự thiếu hiểu biết và lòng kiêu ngạo. Trong thế giới hôm nay, khi xung đột vẫn tiếp diễn ở nhiều nơi, những bài học từ quá khứ mà McNamara để lại vẫn còn nguyên giá trị.

Đây là một cuốn sách cần thiết không chỉ để hiểu về chiến tranh Việt Nam, mà để học cách làm hòa với lịch sử. Đọc để thấu hiểu, để đối thoại, và để ngăn chặn những bi kịch tương tự trong tương lai. Sự thật lịch sử, dù đau đớn, vẫn luôn là nền tảng vững chắc nhất cho hòa bình và tiến bộ.