Ký ức bất tử của 81 ngày đêm Thành cổ Quảng Trị qua những trang sách

Những ngày Tháng Tám cờ hoa, bộ phim Mưa đỏ đang được công chiếu tại các rạp chiếu phim trên cả nước, khắc họa lại 81 ngày đêm bi tráng của trận chiến Thành cổ Quảng Trị năm 1972, thu hút đông đảo khán giả thưởng thức. Tiếp nối sâu sắc mạch cảm xúc về những hiện thực lịch sử bi tráng của trận Thành cổ Quảng Trị, độc giả tìm về với ký ức lịch sử qua cuốn sách Hồi ức Quảng Trị, tác phẩm do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật xuất bản lần thứ ba. Nếu điện ảnh mang đến cảm xúc trực quan bằng hình ảnh, âm thanh thì cuốn sách đem lại tư duy chiều sâu, khả năng khám phá, trải nghiệm cá nhân bằng những trang viết, hồi ký, nhật ký, tư liệu gốc của những nhân vật, chứng nhân lịch sử của thời kỳ đó, từ đó khắc ghi giá trị trường tồn của cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc.

Cuốn sách “Hồi ức Quảng Trị” do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật xuất bản lần thứ ba.

Trận Thành cổ Quảng Trị đã trở thành biểu tượng cho ý chí độc lập và khát vọng tự do của dân tộc Việt Nam. Cuốn sách Hồi ức Quảng Trị là những trang nhật ký, hồi ký chiến trường của hai người lính ở hai bên chiến tuyến, trực tiếp đối đầu nhau trong trận Thành cổ Quảng Trị, để rồi từ mỗi trang sách, người đọc cảm nhận được mức độ khốc liệt của 81 ngày đêm. Trong một đoạn hồi ức, người lính thủy quân lục chiến ở bên kia chiến tuyến ghi lại: “Chúng tôi chiến đấu trong mưa bom bão đạn, có khi cả ngày không ngẩng đầu lên được, chỉ biết giữ súng mà bắn” (tr. 112). Những dòng chữ ấy khi đặt cạnh những cảnh chiến hào loang máu trong bộ phim Mưa đỏ càng làm người xem thấm thía rằng hòa bình của ngày hôm nay được đánh đổi bằng xương máu của biết bao thế hệ đã ngã xuống.

Cuốn sách không chỉ phản ánh sự tàn khốc của chiến tranh, mà còn khắc họa sức mạnh nhân văn nảy sinh từ trong chiến tranh. Có những trang viết khiến người đọc rưng rưng: “Trong hầm trú ẩn chật hẹp, chúng tôi chuyền nhau mẩu bánh, nhìn nhau cười để quên đi tiếng bom nổ trên đầu” (tr. 198). Đó là hình ảnh của tình đồng đội, tình người, sự gắn kết máu thịt giữa những con người trong giờ phút sinh tử. Trên màn ảnh, đạo diễn của Mưa đỏ cũng tái hiện bằng những khoảnh khắc lặng im, khi người lính trao nhau ánh mắt trước giờ xung trận. Điện ảnh và sách, hai phương thức truyền tải khác nhau, nhưng cùng mục tiêu làm sáng lên tinh thần nhân ái của người Việt Nam giữa bão tố đạn bom.

Đặc biệt, Hồi ức Quảng Trị mang đến sự đối chiếu thú vị giữa hai phía chiến tuyến. Một bên là những người lính Giải phóng chiến đấu cho lý tưởng độc lập, tự do; một bên là lính thủy quân lục chiến mang nặng nỗi hoang mang, chiến đấu chỉ để sinh tồn: “Họ không có ước mơ, hoài bão tuổi trẻ, họ chiến đấu vì sự sống còn của bản thân, thấy sự hy sinh của mình là vô nghĩa” (tr. 7). Những so sánh ấy giúp độc giả hiểu thêm giá trị chính nghĩa của cuộc kháng chiến, thấy rõ sự đối lập sâu sắc về mục đích, trách nhiệm và hành động cầm súng chiến đấu của hai người lính đại diện cho hai chiến tuyến, đồng thời cũng cho thấy chiến tranh luôn để lại những nỗi ám ảnh, bất kể ở phía nào.

Cả bộ phim và cuốn sách đều khẳng định rằng Thành cổ Quảng Trị không chỉ là một địa danh, mà là một tượng đài bất tử. Từ những trang viết trong sách: “Máu đã thấm đỏ từng tấc đất, nhưng mỗi tấc đất lại trở thành biểu tượng của tinh thần chiến đấu ngoan cường” (tr. 45), bộ phim Mưa đỏ đã biến hiện thực ấy thành những khung cảnh giàu sức gợi, khi dòng sông Thạch Hãn nhuộm đỏ máu đào. Trong sách, ký ức nhấn mạnh: “Dòng Thạch Hãn đã gồng mình chở xác bao đồng đội, như chứng nhân lặng lẽ của cuộc chiến” (tr. 276). Sự cộng hưởng này cho thấy lịch sử chỉ thật sự sống khi được ghi nhớ bằng cả cảm xúc và lý trí.

Kết thúc bộ phim, khán giả vẫn còn ám ảnh bởi những hình ảnh bi tráng, nhưng đồng thời cũng sẽ tự hỏi: Thế hệ hôm nay cần làm gì để xứng đáng với sự hy sinh ấy? Cuốn sách Hồi ức Quảng Trị đã trả lời một cách giản dị mà sâu sắc: “Máu xương chúng tôi gửi lại nơi này không phải để ai thương hại, mà để đất nước vươn lên mạnh mẽ” (tr. 310). Đó là lời nhắn gửi trực tiếp của thế hệ đi trước tới thế hệ hôm nay: Hòa bình là giá trị tối thượng, cần được gìn giữ bằng lao động, trí tuệ và sự cống hiến không ngừng nghỉ.

Nếu Mưa đỏ đưa khán giả trở lại chiến trường bằng ngôn ngữ điện ảnh thì Hồi ức Quảng Trị lưu giữ hiện thực ấy bằng trang viết, để hậu thế có thể đọc, suy ngẫm, tri ân. Sự gặp gỡ giữa bộ phim và cuốn sách chính là minh chứng cho sức sống bền bỉ của lịch sử, khi ký ức không chỉ được tái dựng mà còn được nhân lên trong đời sống văn hóa đương đại. Đó cũng là cách để di sản tinh thần của dân tộc không bao giờ lùi xa, mà luôn hiện diện như lời nhắc nhở về sức mạnh, niềm tin và trách nhiệm.

Nhìn từ góc độ ấy, Hồi ức Quảng Trị không chỉ là tác phẩm nghệ thuật hay sử liệu, mà còn là nhịp cầu kết nối các thế hệ. Nếu bộ phim Mưa đỏ dùng hình ảnh để khơi dậy cảm xúc, thì cuốn sách Hồi ức Quảng Trị lại dùng tư liệu để củng cố nhận thức. Cả hai tác phẩm cộng hưởng lại đã làm nổi bật giá trị bất tử của chiến tranh giải phóng dân tộc: sự tự nguyện hy sinh hòa quyện cùng khát vọng nhân văn, để hôm nay chúng ta được sống trong hòa bình, hạnh phúc.