“Ngoại giao chuyên biệt” (niche diplomacy) đóng góp một sắc thái mới sinh động trong quan hệ quốc tế, nhất là trong giai đoạn từ sau Chiến tranh lạnh đến nay, và là đặc trưng chính sách, hành vi tạo nên bản sắc riêng có của các quốc gia tầm trung. Thuật ngữ này bắt nguồn từ khái niệm “niche market” (thị trường ngách) mô tả chiến lược kinh doanh phát triển những sản phẩm, dịch vụ mới, cải tiến nhắm vào một bộ phận hay phân khúc của thị trường nhằm tạo lợi thế cạnh tranh khác biệt với những đối thủ mạnh truyền thống. Ngoại giao chuyên biệt là nỗ lực năng động tìm tòi, sáng tạo, thích ứng với thực tiễn mới trong hệ thống quốc tế của những quốc gia với nguồn lực hạn chế hơn, song muốn phát huy ảnh hưởng, vai trò, cam kết tích cực đóng góp cho hòa bình, phát triển, tiến bộ xã hội của khu vực và thế giới. Về đặc tính, ngoại giao chuyên biệt là phương thức ngoại giao chuyên sâu dựa theo vấn đề chủ đề, mang tính liên ngành, đa lĩnh vực, được các nước ưu tiên đầu tư, triển khai lâu dài trong tổng thể chính sách đối ngoại, nhằm vừa tăng cường đan xen lợi ích và xây dựng lòng tin với các nước đối tác, vừa chủ động, tích cực đóng góp vào công việc chung của cộng đồng quốc tế như một “công dân quốc tế tốt”, một thành viên có trách nhiệm.Việt Nam đang vững vàng bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình phát triển, giàu mạnh của dân tộc trong tâm thế của một quốc gia tầm trung ở khu vực. Trong kỷ nguyên mới, để góp phần thiết thực hiện thực hóa các mục tiêu chiến lược đến năm 2030 và 2045 trong một thế giới đang trải qua “sự biến chuyển có tính thời đại”, nhiệm vụ “tiếp tục đổi mới tư duy và hành động” trong công tác đối ngoại là hết sức quan trọng theo tinh thần “chủ động tiến công, dám vượt ra khỏi những tư duy, những lĩnh vực quen thuộc để có suy nghĩ và hành động vượt tầm quốc gia, đạt tới tầm khu vực và quốc tế”.
Cuốn sách Ngoại giao chuyên biệt: Hướng đi, ưu tiên mới của ngoại giao Việt Nam trong kỷ nguyên vươn mình là phiên bản nâng cấp, bổ sung, cập nhật trên cơ sở cuốn sách Ngoại giao chuyên biệt: Hướng đi, ưu tiên mới của ngoại giao Việt Nam đến năm 2030 được Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật xuất bản năm 2020. Cuốn sách được bố cục theo chương, tập hợp 9 chuyên đề nghiên cứu, trình bày theo kết cấu gồm: (i) Khung phân tích lý thuyết; (ii) Kinh nghiệm thực tiễn, bài học thành công của một số quốc gia; (iii) Thực tiễn và một số hàm ý chính sách cho Việt Nam.
Những nghiên cứu trong cuốn sách này phân tích kinh nghiệm quốc tế, khu vực, kết hợp với tình hình cụ thể của Việt Nam, từ đó nhóm tác giả có những liên hệ, gợi mở hàm ý chính sách cho Việt Nam trong bối cảnh đất nước đang vươn mình bước vào kỷ nguyên mới với thế và lực mới, yêu cầu phát triển mới trong một thế giới với nhiều cơ hội và thách thức mới. Cuốn sách nhằm mục tiêu chứng minh ngoại giao chuyên biệt là sự lựa chọn phổ biến, là đặc thù về chính sách, hành vi của các quốc gia tầm trung, và do đó cần là hướng đi mới của ngoại giao Việt Nam từ nay đến năm 2030, tầm nhìn đến 2045. Về mặt lý luận, cuốn sách cung cấp khung phân tích lý thuyết toàn diện, hệ thống về quốc gia tầm trung và ngoại giao chuyên biệt, cũng như lý thuyết về các phương thức ngoại giao cụ thể như trung gian - hòa giải, ngoại giao công nghệ, ngoại giao số, ngoại giao khí hậu, ngoại giao góp phần giải quyết vấn đề già hóa dân số, ngoại giao bình đẳng giới, ngoại giao trong xây dựng, quảng bá thương hiệu quốc gia. Về mặt thực tiễn, cuốn sách góp thêm nguồn tư liệu tham khảo cho hoạt động nghiên cứu, giảng dạy về quan hệ quốc tế và chính sách đối ngoại, đồng thời hữu ích cho những người làm công tác hoạch định, triển khai chính sách đối ngoại của Việt Nam.
