“Đây là cuốn sách tôi định không bao giờ viết ra” - lời tự sự của Robert S. McNamara, cựu Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ, mở đầu cho cuốn hồi ký gây chấn động dư luận ngay từ khi ra mắt. Không né tránh cũng không biện hộ, Nhìn lại quá khứ: Tấn thảm kịch và những bài học về Việt Nam là sự đối diện chân thực và dũng cảm với quá khứ, nơi McNamara lần đầu tiên công khai thừa nhận: “Chúng tôi đã sai lầm, sai lầm khủng khiếp” khi đưa nước Mỹ vào cuộc chiến tranh ở Việt Nam.
Cuốn sách gồm 11 chương và phụ lục, được xây dựng từ hàng trăm tài liệu lưu trữ, biên bản họp nội bộ và hồi ức của những người ra quyết định, tái hiện toàn cảnh sự can dự của Mỹ vào Việt Nam từ năm 1961 đến giai đoạn chiến tranh leo thang. McNamara không đổ lỗi cho cá nhân hay tập thể nào, mà đi sâu phân tích nguyên nhân cốt lõi dẫn đến thất bại, đó là sự thiếu hiểu biết về lịch sử, văn hóa và ý chí bất khuất của dân tộc Việt Nam.
Việc tái bản cuốn sách tại Việt Nam vào năm 2025, đúng 30 năm kể từ lần đầu sách ra mắt tại Mỹ, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong hành trình nhìn lại quá khứ một cách khách quan, trung thực và sâu sắc. Đây không chỉ là một sự kiện xuất bản của Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật, mà còn là biểu tượng cho nỗ lực đối thoại, hàn gắn và thấu hiểu giữa hai dân tộc từng ở hai chiến tuyến.
Ấn bản lần này càng thêm ý nghĩa khi có lời nói đầu của hai nhân vật khá đặc biệt: Craig McNamara - con trai tác giả, người từng trở lại chiến trường Ia Đrăng để trao trả lá cờ Quân Giải phóng như một biểu tượng của hòa giải; và Võ Hồng Nam - con trai Đại tướng Võ Nguyên Giáp, người đánh giá cao sự dũng cảm của McNamara trong việc thừa nhận lỗi lầm công khai, mở ra cơ hội đối thoại, thấu hiểu và tôn trọng lẫn nhau giữa nhân dân hai nước.
Cuốn sách Nhìn lại quá khứ: Tấn thảm kịch và những bài học về Việt Nam là một tài liệu chính trị, lịch sử và nhân văn sâu sắc, không chỉ giúp người đọc hiểu rõ hơn về nguyên nhân cuộc chiến, mà còn gửi gắm một thông điệp mạnh mẽ: Chỉ bằng sự trung thực với quá khứ và tinh thần hòa giải, chúng ta mới có thể hướng tới một tương lai bền vững và nhân ái hơn.
